De Kruidentuin, Pandhof, Museum “Klooster Ter Apel” (Domus Novae Lucis)
Boslaan 3-5, 9560 AC Ter Apel, www.kloosterterapel.nl
Kruidentuin, park
In de pandhoftuin van het voormalige klooster van de Kruisheren zijn maar liefst 11 perken met uiteenlopende kruiden ingericht. De kruiden hebben een passende plaats gekregen (schaduw/zon, nat/droog). Het is een boeiende tuin met een verhaal en een geschiedenis!
De huidige tuin
Op 11-11-1974 begint Alie Eentjes met het herstel van de tuin. Van 1973- 1993 woont hij als beheerder in het kloostergebouw. Hij maakt gebruik van de kennis die aanwezig is bij de Universiteit van Groningen en de Hortus de Wolf (nu Botanische tuin Haren), en de Kruidhof in Buitenpost. Ook leveren zij hem de kruiden voor de tuin. Als basis voor herstel diende de lijst van Capitulare de Viillis. De lijst bevat kruiden als medicijn, kruiden voor smaak van voedsel en dranken, verfkruiden en andere nutskruiden. Uit die lijst koos Eentjes de planten die ook door de Kruisheren gebruikt zijn. In een brochure uit 2005 worden 130 kruiden beschreven.
Centraal in de tuin staat een Bentheimer drinkbak voor het vee uit de 15e eeuw, afkomstig uit het Ossenschot langs de rijksgrens. De bron met waterput lag buiten het klooster, dichtbij de huidige toegang. De pandhoftuin heeft een koffiepunt in het klooster.
Op dit moment is Nico Rookmaker een bezielend coördinator. Met enthousiaste vrijwilligers zorgt hij dat de tuin op orde blijft. Hij is gefascineerd door de overgeleverde kruidenkennis ontleend aan Hildegard van Bingen (zie 17 september, www.groenekalender.nl). Op bordjes in de tuin worden haar teksten bij de betreffende kruiden vermeld. Tevens geeft hij aandacht aan nieuwe beplanting, zoals Quinoa (Chenopodium quinoa) waarvan de zaden momenteel geliefd zijn als één van de ‘super-foods’.
Nico deelt zijn kennis op de website en illustreert die met teksten uit oude kruidboeken. Zijn digitale webarchief met kruidbeschrijvingen is een waardevolle bron van informatie en inspiratie!
Geschiedenis
De locatie in Ter Apel, waar zich het voormalig klooster Ter Apel bevindt, was bestemd als voorhof van het Premonstratenzer klooster Maria Gratia in Schildwolde. In 1458 werd de grond gekocht door een weldoener, pastoor Jacobus Wiltingh uit Onstwedde, die het in 1465 schonk aan de Orde van het Heilig Kruis (o.s.c.), orde van de Kruisheren. Dit geschenk werd in hetzelfde jaar door de Kruisheren op het Generale Kapittel in het Belgische Hoei geaccepteerd en een eerste behuizing op het terrein werd nog op 22 juni ingezegend. De bouw van het klooster “Huis van het Nieuwe Licht”, met kerk en bijgebouwen, duurde bijna een eeuw. Het huidige hotel Boschhuis is gebouwd op de fundamenten van het voormalige “back- en brouwhuys”.
In 1593 werd de kapittelruimte de woning voor de eerste hervormde dominee, een jaar later werd de katholieke eredienst verboden. Een aantal priesters werd benoemd tot predikant, waaronder de laatste prior Johannes Emmen, die in 1604 stierf. Sindsdien worden kerk en klooster door protestanten gebruikt. De ongebruikte delen van het klooster raakten in verval, en werden vervolgens benut als bouwmateriaal.
Pas in de jaren 1930-1933 wordt het voormalige kloostergebouw grondig gerestaureerd en geconserveerd, op initiatief van de stad Groningen. De pandhoftuin werd in 1965 opnieuw ingeplant ter herinnering aan het 500-jarig bestaan. In 1976 kwamen kloostergebouw, landerijen en bossen, die een gebied van 200 ha. omvatten, in handen van Nederlandse Staat. Het gebouw viel onder Staatsbosbeheer, maar de exploitatie kwam in handen van een stichting. Om uitbreiding en nieuwbouw mogelijk te maken kwam er de Stichting Museum Kloosterenclave (omstreeks 2000). De verloren gegane westvleugel werd gerestaureerd en gecombineerd met nieuwbouw: een schepping van de Deense architecten Johannes Exner en Fynn Larssen uit Arhus.