Seizoenen, sober en solidariteit
Kloostertuinen hebben de eeuwen door ook gezorgd voor het levensonderhoud van de bewoners en hun gasten, het voedsel voor het lijf.
Kenmerkend voor de kloosterkeuken is dat, met name vroeger, de gerechten het seizoen volgen. Wat de pot schaft is dat wat de tuin schenkt aan gewassen. De keuken is sober en eenvoudig.
Benedictus richtte zich op de eetgewoonten van het gewone volk, de onderste sociale laag. Met was solidair met de armsten. Daar at men toen nauwelijks vlees omdat dit te duur was. De sobere maaltijden zijn ook een uiting van de aandacht voor de deugd matigheid.
Recepten
Bij religieuzen tref je een respectvolle houding aan die ook geldt voor het bereiden van het voedsel.
Voor sobere, maar smakelijke recepten, passend bij het seizoen of een bepaalde periode met een speciale betekenis, is er een mooie en handige website: Samen eerlijk eten.
Het boek Hemelse Spijzen, van Gert Vos en Tini Brugge geeft ook vele suggesties en een lijst van betekenissen van ingrediënten, bijbelse gewassen, kleuren en vormen.
Vlees, vis of eieren
Vlees is duur. Al vroeg wist men dat men vele kilo’s plantaardig voer nodig had om één kilo vlees te krijgen. In kloosters eet men weinig of geen vlees. Trappisten zijn vegetarisch.
Om verzekerd te zijn van vis werden speciale viskweekvijvers aangelegd. In het openbare gedeelte van de kloostertuin van de Kruisheren in Sint Agatha bij Cuijk zijn die nog te bewonderen. Een duiventil was een bron van gevogelte. Daarnaast hield men ook eenden en kippen. Varkens zorgden voor scharrelvlees.
Menig klooster hield bijen. Een monnik in Engeland ontwikkelde zelfs een minder agressief bijenras, genoemd naar de abdij waar hij woonde: Buckfast Abbey. De Trappisten in Echt en Zundert houden tegenwoordig vleeskoeien voor de verkoop.
Moestuin, heilige boontjes en trappistenvlees
In de kloostertuin binnen de muren werden vooral groenten en bonen verbouwd. Als er ruimte was ook aardappels. Bonen vormen nog steeds een belangrijk eiwitbron als vleesvervanger. Ze kunnen worden gedroogd en gebruikt als wintervoedsel. Bonen kregen de naam “Trappistenvlees”. Het heilige boontje kreeg die naam omdat in het naveltje, het kiemoog van de boon (voor wie het wil zien!), een duifje te herkennen is, beeld van de heilige Geest. Sommige zien in de boon een monstrans, waarin in de katholieke kerk het ‘heilig brood’ bewaard wordt.
Kruisvorm en vruchtwisseling
De oudste kloostertuinen waar we iets van weten, zoals de kloostertuin in Sankt Gallen, gesticht in 719, hebben rechthoekige bedden, voor elk gewas één.
Men had ontdekt dat het beter is om een gewas niet jaar na jaar op een zelfde plek te telen. Men geeft de moestuin om die reden soms een kruisvorm, een grote rechthoek verdeeld in vier vlakken door paden in de vorm van een kruis, waarin eenmaal in de vier jaar een bepaald gewas weer terugkeert. Dat noemt men vruchtwisseling.
De kruisvorm is ook een herinnering aan het kruis van Jezus. De kruisvormige padenstructuur is vaak ook op de begraafplaatsen te herkennen. Zo ook in de pandhof in de binnentuinen. Het kruisvormige padenpatroon in een pandhof kan ook een verwijzing zijn naar het paradijs met de vier waterstromen
Kruidentuin
In 325 werd op een concilie in Nicea besloten dat christenen zieken dienden te verzorgen als één van de werken van barmhartigheid en als teken van naastenliefde.
Grote abdijen werden soms gasthuizen voor zieken. In de kruidentuin bij een klooster stonden daarom vooral heilzame, geneeskrachtige kruiden. Die tuinen bevonden zich vaak vlakbij de ziekenkamers. Eind 1800 namen de kruidentuinen van apothekers die functie over.
Bij de abdij van de Norbertijnen in Postel (België) is de verbouw van heilzame kruiden nieuw leven ingeblazen. Daar waar de kloosters verlaten zijn door religieuzen en voormalige kloostertuinen openbaar zijn geworden, zijn vaak nieuwe kruidentuinen aangelegd met vooral geneeskrachtige kruiden, soms aangevuld met aromatische keukenkruiden (Uden, Utrecht, ter Apel). Deze nieuwe kruidentuinen worden vaak aangelegd in de pandhof, die daar vroeger niet voor werd benut.
→ Veel recepten voor Voedsel voor het lijf: Samen eerlijk eten.